تاریخ سیاسی - اقتصادی یزد (2) سالهای فقر و فاقه و عدم امنیت در شهر یزد ؛ مثال ایران
آن روزهای اواخرجنگ دوم جهانی اوج دوران عدم ثبات ، هرج و مرج ، بحران و سیاسیگری در یزد بود و در حالی که آذربایجان در اشغال بود وقایع یزد ، گاه تهران و اصفهان و مشهد و شیراز را هم تحت تاثیر قرار می داد ؛ چنانکه حتی مجلس شورای ملی تا حدود زیادی زیر سایه یزدی ها قرار داشت . گروه های اصلی رقیب در یزد :
مرتجعین : طرفداران سید ضیاء البدین طباطبائی - شیخ ( مشهور به دکتر ) هادی طاهری - سید کاظم جلیلی که رهبر حزب بیدار بود و گفته می شد که بزرگترین تاجر تریاک در ایران است ، امیرخان کور اوغلی ؛ هحمد هراتی ؛ ضا صراف زاده ، ریسمانیان
آزادیخواهان : دوستداران فرخی یزدی ، طرفداران موسوی زاده ؛ و تا حدودی سید ابو الحسن حائری زاده
توده ای های بازاری : عباس استادان صفار ، و سراجیان
توده ای های اداری و کارگری : سید مهدی نقیب زاده - ضیاء الدین دهشیری- شیخ محمد علی عالمی ( صمصام ) که به زودی تحت تاثیر گروه اوٌل به مرکزیت منزل استادان در پشت باغ قرار گرفتند .
درآن زمان گرانی، بی‌کاری ، کمبود مواد غذایی و در مجموع شرایط بد معیشتی ناشی از جنگ و اشغال کشور وجه المبارزه ی تمام گروه ها بود .
نیمی از کارگران کارخانه‌های یزد را زنان و کودکان تشکیل می‌دادند که تحت شرایط اسفناکی مجبور به کار با حداقل دستمزد بودند . گفته می شد که همه جا حتی بچه های پنج ساله هم کار می کردند .
نگاهی به بیانیه حزب توده در آن زمان شاید تا حدودی گویای وضع اسفناک مردم یزد در آذرماه 1323 باشد :
تاریخ 21/9/323 [1]
استغاثه کارگران
دوازده ساعت کار!
بلی از ده تا 12 ساعت کار، هم روز، هم شب، زن، مرد، بچه‌های خردسال، زن‌های حامله، همه و همه. دوازده ساعت کار یعنی دوازده ساعت بی‌خوابی، دوازده ساعت دور ماشین گشتن، آن هم با حقوق ناچیزی همه را از رمق انداخته است و علاوه بر این خودسری‌های دیگر مدیران کارخانجات، نداشتن بهداشت صحیح، عدم رعایت آنچه را که دولت مقرر داشته، عدم توجه مأمورین ذی مدخل ما را به این روز انداخته، از اهالی محترم یزد مخصوصاً صاحبان کارخانجات و مأمورین دولتی تقاضا می‌شود به وضع رقت بار ما برسند و چنانچه قابل تحمل نیست از ظلم جلوگیری کنند، وقت ما را به هشت ساعت تقلیل دهند و حقوق ما را به اندازه‌ای که برای نان جوین کافی باشد بالا برند. هم ما به حق خود برسیم و هم صاحبان سهام، یک شهر و دو نرخ که معنی ندارد. همان معامله را با ما بکنند که در شهرستان‌ها با کارگران می‌شود
لازم به ذکر است کارگران کارخانه‌های یزد روزها 10 ساعت و در شیفت شب 12 ساعت کار می‌کردند. حد متوسط حقوق آنها روزانه یک تومان بود. زن‌ها روزانه 7 قران و کودکان از این هم کمتر می‌گرفتند. نبود بیمه، خدمات بهداشتی و مزایایی مثل حق غذا و لباس و نیز رفتار تحکم‌آمیز و ارباب مآبانه مدیران کارخانه‌ها با کارگران سبب شده بود محیط‌های کارگری یزد بیش از پیش مهیای فعالیت‌های حزب توده شود
سال 1323 به لشکر و لشکر کشی هزران نفری میان مرتجعین و تودهای ها در یزد گذشته بود .
امنیت لازم وجود نداشت.
اغلب زرتشتیان یزد می‌خواستند در صورت امکان به تابعیت انگلیس درآیند .
مردم یزد همه چیز را « زیر سر انگلیس » می دانستند ، و غالبا" ، حتی توده ای ها ، طرفدار پیروزی آلمانها در جنگ شده یودند .
مهمترین منبع :
نقش انگلستان در ایجاد و هدایت جریان تودهای نفتی در سالهای 1323 تا کودتای 28 مرداد 1332
مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی